Kuran'ı kaç kişi ezberlemişti?

- Yemame savaşından sonra 70 hafız şehit verilmiş ve Kuran bundan sonra yazılı hale getirilmiş olgusuna bir ilahiyat profesörü böyle bir şey olmadığını ve Hz. Peygamber öldüğünde değil 70 hafızın 7 hafızın bile olmadığını söylüyor.
- Gerçekten hafız yok muydu? Ayrıca varsa geçen kaynaklar nelerdir?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle Kuran’ın Hz. Peygamber (asm) Efendimiz zamanında yazıldığını ifade edelim.

Ayrıca, Hz. Peygamber’in (asm) de yaşadığı dönemde vuku bulan “Bir-i Maune” olayında Kuran’ın bütün vecihlerine, hükümlerine, manalarına hâkim olan, İslami bilgi noktasında da uzman olan muallim sahabilerden, bazı rivayetlere göre 70, bazılarına göre ise 40 Kurra (hafız) sahabenin, İslam düşmanları tarafından hunharca katledilmesi, Efendimiz aleyhissalatü vesselam hayattayken hafız sahabilerin çokluğuyla ilgili en büyük delili teşkil eder.

Bu nedenle hem Efendimiz (asm) hayattayken “Bir-i Maune” hem de ahirete irtihalinden hemen sonra “Yemame” olayında şehit edilen sahabelerin çokluğu, geride kalan sahabeler arasında da ne kadar çok hafız sahabenin bulunduğuyla ilgili bir fikir verebilir.

Peygamberimiz (asm) daha Mekke'de iken sahabilerden Hz. Erkam'ın evinde bizzat Kuran öğretimine başlamıştı. Aynı şekilde hicretten iki yıl önce Birinci Akabe Biatını müteakip Musab bin Umeyr'i, Evs ve Hazreç kabilelerinden Müslüman olanlara Kuran öğretmek üzere Medine'ye göndermişti.

Peygamberimizin (asm), Müslümanlara Kuran öğretmek için indiği yere "Darü'l-kurra" denildiği gibi, hicretten sonra da Peygamberimizin mescidi "Darü'l-Kurra" gibi kullanılmıştı; Mescidin suffesi İslam tarihinde Peygamberimiz (asm) tarafından açılan ve ilk yatılı Kuran kursu idi ve burada yüzlerce öğrenci vardı. Bu sahabilere Suffe Ashabı denirdi ve bizzat Efendimizin (asm) rahlesi ve dizi dibinde yetişiyorlardı.

Suffe Ashabının bir kısmı hafızdı ve hep Kuran'la meşgul olurlardı. Civar kabileler Peygamberimize (asm) gelip İslamı öğretecek hoca istediklerinde Peygamberimiz (asm) hafız olan sahabileri gönderirdi.

Peygamberimiz (asm), sayıları kırkı bulan vahiy katiplerine ve hafızlara özel önem vermiş, sağlığında Kuran-ı Kerimi onlara yazdırmış, İslamı tebliğ için onları görevlendirmiş, üstün zekâ ve kabiliyetleri sebebiyle elçilik ve valilik görevlerine onları getirmiştir.

Kuran’ın Yazılması ve Ezberlenmesi

Hz. Peygamber (asm) kendisine gelen ayet veya sureleri ezberlediği gibi hemen gelip sahabeye okur, gelen ayet veya sureleri onların da ezberlemelerini ister onlar da hemen ezberlerlerdi.

Sahabe Efendilerimiz, Peygamberimizin (asm) çeşitli hadislerinde ifade buyrulan müjde ve derecelere layık olabilmek için âdeta birbirleri ile yarış halindeydiler; onların birbirlerine olan üstünlüğü Kuran-ı Kerim’e olan liyakatleri ile ölçülürdü.(1)

Saadet asrında ve vahyin indiği dönemde Kuran’ın bütün yönleriyle ezberlenmesi, en büyük ibadetlerdendi ve bu ibadeti ifa ediyorlardı. Hz. Peygamber (asm)’den bir ayet öğrendikleri zaman bu ayet veya sureyi başka bir sefer imamları olan Hz. Peygamber’e hafızalarındaki ayet veya sureler iyice yerleşinceye, sağlamlaşıncaya kadar okuyorlardı ve Hz. Peygamber’e, "Sana indirildiği şekilde ezberlemiş miyim?" diye sorarak teyit ettiriyorlardı. Sahabenin her biri bu şekilde sağlamlaşmış, iyice yerleşmiş Kuran bilgilerini yaymaya başlıyorlardı. Kuran’ın ayet veya surelerini eşlerine, çocuklarına ve vahiy zamanını, nazil olan ayetleri görmemiş olan Mekke ve Medine ehline ve de çevrelerindeki insanlara öğretiyorlardı.(2)

Nazil olan ayetler, bir veya iki gün geçmeden sınırsız bir grup tarafından hemen hafızaya alınırdı. Ayrıca sahabeden büyük bir grup Kuran’ın ezberlenmesi ve okutulması için tahsis edilmişti. Hatta Hz. Peygamber (asm) Hicret’ten önce Medine’ye, Medine halkına ve de çocuklarına Kuran’ı öğretmesi için sahabenin hafızlarından bir grubu göndermişti. Musab bin Umeyr ve İbn Ümmi Mektum bunlar arasındaydı.(3)

Hicret sırasında da Hz. Peygamber (asm), bir kişi Medine’ye hicret ettiği zaman onu bu hafız muallimlerden birine gönderir, gönderdiği muallim sahabi de o şahsa Kuran’ı öğretirdi.(4)

Sahabe Efendilerimiz, Kuran’ın hükümlerini, kıraatlerini, lehçelerini, vecihlerini, manalarını ve inceliklerini öğrenmeye, ezberlemeye ve yazmaya büyük bir itina ile önem veren, canlarından, mallarından, sevgilerinden ve sevdikleri her şeyden feragat edip bütün zamanlarını bu yola adayan binlerdi. Kuran’a verdikleri önem ve sürekli Kuran’la iştigal olmaları nedeniyle çoğu zaman gündüzleri yemek yemez ve geceleri uyumazlardı.(5)

İşte bu eksiksiz itina ve büyük önem sayesinde Kuran yirmi küsur yıllık nüzul döneminde binlerce sahabe tarafından ezberlenerek ve okuma yazma bilenler tarafından yazılarak hiçbir şey kaybolmadan günümüze kadar ulaşmıştır.

Şu bir gerçektir ki, daha Resulullah Efendimiz (asm) hayatta iken Resulullah’ın ashabı arasında Kuran-ı Kerim’i ezberleyip hafız olanların sayısı oldukça yüksekti.(6)

Ancak bu hafızların sayısı kesin olarak tespit edilememekle birlikte isimleri de tarihin karanlık sayfalarında kalmıştır.

Farklı Kaynaklarda Geçen Hafız Sahabiler

1) Ebu Bekir (r.a.)
2) Ömer bin el-Hattab (r.a.)
3) Osman bin Affan (r.a.)
4) Ali bin Ebi Talib (r.a.)
5) Talha bin Ubeydullah (r.a.)
6) Sad bin Ebi Vakkas (r.a.)
7) Abdullah bin Mes’ud (r.a.)
8) Ebu Huzeyfe’nin azat ettiği kölesi Salim bin Ma’kıl (r.a.)
9) Huzeyfe bin el-Yeman (r.a.)
10) Abdullah İbn-ü Abbas (r.a.)
11) Abdullah bin Ömer (r.a.)
12) Abdullah bin Amr (r.a.)
13) Amr İbnü’l-As (r.a.)
14) Ebu Hüreyre (r.a.)
15) Muaviye bin Ebi Süfyan (r.a.)
16) Abdullah bin ez-Zübeyr (r.a.)
17) Abdullah bin es-Saib (r.a.)
18) Übeyy bin Ka’b (r.a.)
19) Muaz bin Cebel (r.a.)
20) Ebu’d-Derda’ (r.a.)
21) Zeyd bin Sabit (r.a.)
22) Mücemma’ bin Cariye (r.a.)
23) Enes bin Malik (r.a.)
24) Hz. Aişe (r.a.)
25) Hz. Hafsa (r.a.)
26) Hz. Ümmü Seleme (r.a.)
27) Ümmü Varaka (r.a.)
28) Ebu Zeyd el Ensari (r.a.)
29) Temim ed-Dari (r.a.)
30) Ebu Musa el-Eş’ari (r.a.)
31) Ukbe bin Amir (r.a.)
32) Ebu Eyyub el-Ensari (r.a.)
33) Sad bin Ubade (r.a.)
34) Sad bin Ubeyd el-Kari (r.a.)
35) Sad bin Münzir (r.a.)
36) Şihab el-Kuraşi (r.a.)
37) Ubade bin es-Samit (r.a.)
38) Fudale bin Ubeyd (r.a.)
39) Kays bin Ebi Sa’sa’a (r.a.)
40) Mesleme bin Mahled (r.a.)
41) Muaz Ebu Halime (r.a.)
42) İbn-ü Eba’z-Zahiriyye (r.a.)
43) Halid bin Velid (r.a.)
44) Ebu Zeyd Sabit bin Zeyd bin en Nu’man (r.a.)
45) Ata’ bin Merkayd (r.a.)
46) Abdu’l-Vahid (r.a.) (7)

Kaynaklar:

1) ez-Zurkâni, Muhammed Abdul Azim, “Menahilü’l-İrfan fi Ulumi’l-Kur’an”, 1980, c. I, s.241; Çetin, Abdurrahman, “Kur’an İlimleri ve Kur’an’ı Kerim Tarihi, Dergah Yayınları, istanbul 1982, s. 81.
2) Bigiyef; Musa Carullah, “Tarihu’l-Kur’an ve’l-Mesahif”, el-Matbaatü’l-İslamiyye, 1323, s. 21.
3) ez-Zurkâni, Muhammed Abdul Azim, c. I, s. 241; Bigiyef, Musa Carullah, s. 21.
4) ez-Zurkâni, Muhammed Abdul Azim, c. I, s. 241; Bigiyef, Musa Carullah, s. 22.
5) Bigiyef, Musa Carullah, s. 22.
5) Yüksel, Dr. Ali Osman, “İbn Cezeri ve Tayyibetü’n-Neşr”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1996, s. 65; Çetin, Abdurrahman, s. 81.
7) Detaylı bilgi ve kaynaklar için bk. Ökkeş Dağ, Hz. Peygamber Zamanında Kuran’ın Ezberlenmesi ve Hafız Sahabiler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet