"... O’na hiçbir şeyi ortak yapmayın, anneye babaya iyi davranın..."(En'am, 6/151) Ayetin akışında zahiri bir zıtlık mı bulunmaktadır?

"Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını ben okuyup açıklayayım: O’na hiçbir şeyi ortak yapmayın, anneye babaya iyi davranın..."(En'am, 6/151) - Bu ayetin akışında görünür bir zıtlık var mıdır?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

İlgili ayetin meali şöyledir:

“De ki: “Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını ben okuyup açıklayayım: O’na hiçbir şeyi ortak yapmayın, anneye babaya iyi davranın, fakirlik endişesiyle çocuklarınızı öldürmeyin, çünkü sizin de onların da rızkını veren Biz’iz. Kötülüklerin, fuhşiyatın açığına da gizlisine de yaklaşmayın. Allah’ın muhterem kıldığı cana haksız yere kıymayın. İşte aklınızı kullanırsınız diye Allah size bunları tavsiye ediyor/emrediyor.”(En'am, 6/151)

Dikkat edilirse, ayette sadece “ana babaya itaat” konusu değil, diğer nehiyler de bir sorun gibi görünmektedir. Çünkü, ayetin zahiri ifadesine bakıldığında sanki şöyle deniyor:

 “Size haram kılınan şeyler şunlardır: Şirk koşmamanız, anne-babaya itaat etmeniz, çocuklarını öldürmemeniz, fuhuş ve diğer kötülüklere yaklaşmamanız, haksız yere adam öldürmemeniz...”

Çünkü, “nefy-i nefy ispattır”, yoğu yok ederseniz var olur. Şirk koşmamak haram ise şirk koşmak caizdir demek olur.

Ondan fazla tefsir kaynaklarına baktık, çoğunda bu konuda  bir zahiri problemin varlığına dikkat çekilmiş ve uygun yorumlara yer verilmiştir. Biz o kaynaklardan da istifade ederek bu konuda şu hususların altını çizmekte yarar görmekteyiz:

a. Burada kullanılan “HARREME” fiili zıtlık sanatı içerisinde “tavsiye” manasını çağrıştırmaktadır. Ayetin sonunda “Zalikum vassakum bih = Allah size bunları tavsiye ediyor.” ifadesi, bu kelimenin tavsiye manasında kullanıldığı veya mukadder bir “vassa” kelimesinin melhuz olduğu kabul edilir. Buna göre, ayetin manası. “Allah size şirk koşmamanızı, anne-babaya saygılı olmanızı...” tavsiye etmektedir.

b. Ayette yer alan “ella” kelimesi iki edattan meydana gelir; “EN-L”. Buradaki "EN" tefsir edatıdır. Buna göre ayetin manası şöyledir:

“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını ben okuyup açıklayayım: Yani; O’na hiçbir şeyi ortak yapmayın (ortak koşmanız haramdır), anneye babaya iyi davranın (iyi davranmamanız haramdır)...”

c. Ayette yer alan “ella” kelimesinin çözümü olan “EN-L”nın “L”sı, bir nehiy edatıdır. Belagatte, “bir şeyi nehy etmek, onun zıddını vacip kılmak” manasına gelir. Dolayısıyla, buradaki ayetin manası şöyledir: “Allah’a şirk koşmanız.. anne-babaya isyan etmeniz haram kılınmıştır..” Yani, anne-babaya itaati emreden cümle, bir önceki cümlenin görünürdeki nehiy şekline değil, onun zıddı olan “Allah’ı birleyin” mealindeki mukadder cümleye atıftır. Tamam manası şöyle olur: “Allah’ı birleyin ve anne -babaya da saygılı olun”

d. Ayette yer alan birkaç nehiylerin(olumsuz emrin)arasında yer alan “anne-babaya itaat” cümlesinin bu konumu ve görünürdeki şeklinin de haram olmasının imkânsızlığı delaletiyle, bu cümle de -fehva’l-hitap yoluyla- manasının zıddıyla diğer cümleler gibi nehiy silsilesine dahil olduğuna işarettir. Buna göre ayetin manası:

“Allah’a şirk koşmayın, anne-babaya kötülük etmeyin (La tüşriku... ve la tusiû..)”

şeklinde olur. Anne-babaya yalnız kötülük etmemek fazla bir şey ifade etmediğini, bunun yanında iyilik etmenin gerekli olduğunu vurgulamak için, burada böyle bir ifade şekli kullanılmıştır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet