Bir şeyin faili olmak, o şeyin halıkı olmak anlamına gelir mi?

- Halık ile fail isimlerinin mahalli, istimali hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

“Bir şeyin faili olmak, o şeyin halıkı olmak” anlamına gelmez. Örneğin, Ehl-i sünnetin mezhebine göre, kul fillerinin failidir, Allah ise onun fiillerinin Halıkı’dır. Bunun anlamı şudur:

İnsan kendi özgür iradesiyle kuvvetini kullanarak bazı işler yapabilir. Fakat bu işlerin icadi noktaları, yaratılmaya ihtiyaç duyan yönleri Allah tarafından yaratılır. Mesela, bir insan bir kimseye kurşun sıkar ve adam ölür... Bu ölüm işinin fiil ciheti katile bakar. Çünkü onu öldürmeye niyet eden ve ölüm fiili olan kurşun sıkmayı gerçekleştiren odur. Fakat (Mülk suresinin başında ifade edildiği üzere) ölüm de hayat gibi yaratılan bir olgudur. Bu sebeple ölümün yaratılması Allah’a aittir. “Canı veren de alan da Allah’tır.” sözü bu hakikate işaret eder.

Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir nokta da şudur: Fail kelimesinin kök harfleri olan “Faale=yaptı” yapmak anlamına gelir. “Haleka” ise bazen yapmak anlamına gelmekle beraber, asıl manası yaratmaktır(Türkçede HALEKA'nın yapmak anlamı yok, sadece yaratmak anlamında kullanılır). Buna göre Allah hem Halıktır hem faildir. İnsan ise sadece faildir.

Örneğin bir ağacı dikmek, insanın işi olduğu için onun faili odur. Fakat o ağacın filizlenip büyümesi, meyve vermesi yaratmakla ilgili bir iş olduğu için sadece Allah’a ittir. Allah hem hakiki fail, hem de Halık'tır. İnsan ise kendi çapına göre faildir.

“Şimdi düşünsenize o akıttığınız meniyi! Onu yaratıp insan haline getiren siz misiniz, yoksa biz miyiz?” (Vakıa, 56/58-59),

“Ektiğiniz tohuma baksanıza! Siz mi onu yetiştiriyorsunuz biz mi? Eğer isteseydik onu kuru çöp haline getirirdik, siz de şaşıp kalır, pişman olurdunuz.” (Vakıa, 56/63-65)

mealindeki ayetlerde “meniyi akıtma" fiili ile ekin ekme/tohumu toprak altına koyma fiili insana ait gösterilmiştir. Demek bu işlerin faili insandır. Ancak her iki fiilin gerçek tahakkuku, yani insanın ve -mesela- buğdayın olması bir halktır/yaratmadır, onların Halıkı Allah’tır. İlgili ayetlerin bulunduğu surede başka misaller de var, bakılabilir...

Buna göre, sebepler noktasından insana fail denilebilir. Ancak tevhid noktasından, isteyen insan ise de yaratan Allah'tır.

“Allah sizi de sizin yaptıklarınızı da yaratmıştır.” (Saffat, 37/96)

mealindeki ayette bu açıkça ifade edilmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet