Takabatü'l-kübra ne demektir? Böyle bir kitap var, içeriği nedir?

Değerli kardeşimiz,

Arapça bir kelime olan tabakat, tabaka kelimesinin çoğuludur. Kelime olarak tabaka, sıra halinde üst üste konulmuş şeylerden her biri, kat, derece, zümre, sınıf, nesil, kuşak, tek yapraktan ibâret kağıt, cepte taşınan, tütün ve sigara konulan kutu manaları için kullanılır.

Hal tercümesi kitabı olarak yazılan tabakat, aynı çağda yaşamış, aynı bilim dalıyla uğraşmış, aynı mezhep ve tarikatın üyesi olan kişilerin hayatları işlenmektedir. Bu çeşit tabakat kitapları, genellikle on veya yirmi yıllık bir süreyi kapsamaktadır. Hadisçilerin hayatını anlatan kitaplara, "tabakatü'l-muhaddisin", fakihlerin hayatını anlatan kitaplara da, "tabakatu'l-fukaha", şairlerin hayatını anlatan kitaplara ise, "tabakatu's-şuara" ve mutasavvıfların hayatını anlatan kitaplara " tabakatu's-sufıyye", kırâat alimlerinin hayatını anlatan kitaplara da, "tabakatu'l-kurra" denilir.

Bu çeşit tabakat kitaplarının ilki, sahabe ve tâbinle ilgilidir. Günümüze kadar ulaşan en eski tabakat kitabı, İbn Sa'd'ın et-Tabakatü'l-Kübra ya da Kitabü't-Tabakati'l-Kebir adlı eseridir. Tabakat der demez, bu eser akla gelmektedir. Çünkü bu kitap, tabakat ilminde yazılan kitapların en değerli ve önemlilerindendir. Eser, hem Hadis Tarihi açısından hem de Hadis rivayetleri bakımından zengin bir içeriğe sahiptir. (1).

Hadis rivayeti yapan kaynaklar güvenilirliği ve sağlamlığı açısından bazı guruplara ayrılırlar. Bu kitapları incelerken ve içindeki bilgilerden yararlanırken bunlara dikkat etmekte fayda vardır:

1. Sağlam ve güvenilir olup bütün hadisleriyle amel edilebilecek olanlar. Sadece hadisleri içeren Kütüb-i Sitte gibi.

2. Hadisleriyle amel edilebilir. Ancak bazı hadisleri zayıf olduğu için bu zayıf hadislerle itikat ve inanç esaslarında amel edilmez. Sadece salih amellere teşvik ve haramlardan sakınma gibi konularda amel edilir. Bunlar da sadece hadisleri içerir ancak zayıf hadisler de olan bazı hadis kitaplarıdır. Örneğin, bir çok hadis kitabını içine alan Kenzu’l-Ummal gibi.

3. Hem tarih bilgileri hem de hadisleri içine alan kitaplar. Bunların içinde güvenilir hadisler olduğu gibi zayıf hadisler, hatta bazı alimlerin tenkit ettiği rivayetler de olabilir. Bu eserlerden istifade edilir. Ancak işin ehli olmayan insanlar bu eserlerdeki rivayetleri iyi değerlendiremeyeceğinden yanlış hüküm verme ihtimali vardır. Bu nedenle bu tür eserleri okumak ve istifade etmek güzeldir. Fakat hüküm vermek isabetli olmayabilir. İşte sizin bahsettiğiniz eser de bu kısma girenlerdendir.

Bu ve buna benzer kitapların geniş bilgisi için Hadis Edebiyatı kitaplarına, İslam Ansiklopedisinin ilgili maddelerine ve Hadis Usulü kaynaklarına bakılabilir.

Dipnot:

(1) Abdulvahhap Abdullatif, el-Muhtasar fi İlmi Ricali'l-Eser, Kahire 1952, s. 18 vd; İbn Sa'd'ın bu eseri hakkında geniş bilgi için bk. Subhi Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Ankara 1973, terc. Yaşar Kandemir, s. 291 vd.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet